Βλέπουμε τον κόσμο που μας περιβάλλει σύμφωνα με τον τρόπο που τα μάτια μας διαθλούν το φως. Τα διαθλαστικά λάθη είναι οπτικές ατέλειες οι οποίες εμποδίζουν το μάτι από το να εστιάσει σωστά το φως, προκαλώντας θολή όραση. Οι διαθλαστικές ανωμαλίες αποτελούν τον κύριο λόγο για τον οποίο ένα άτομο θα επισκεφτεί τον οπτομέτρη του.
Αν μια διαθλαστική ανωμαλία είναι παρούσα στο ένα ή και στα δύο μάτια, αυτό σημαίνει ότι το σχήμα ή το μέγεθος του ματιού σας δεν διαθλά το φως σωστά. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα το είδωλο να μην απεικονίζεται πάνω στον αμφιβληστροειδή χιτώνα ο οποίος περιβάλλει το εσωτερικό οπίσθιο μέρος του ματιού. Ο αμφιβληστροειδής χιτώνας περιέχει όλα τα αισθητήρια κύτταρα τα οποία είναι υπεύθυνα για την αίσθηση της όρασης. Έτσι όταν το είδωλο δεν σχηματίζεται πάνω στον αμφιβληστροειδή χιτώνα, το είδωλο που φτάνει στον εγκέφαλο είναι θαμπό. Επιπρόσθετα συμπτώματα των διαθλαστικών ανωμαλιών συμπεριλαμβάνουν την δυσκολία για καθαρή κοντινή όραση, πονοκεφάλους, κούραση, καταπόνηση των ματιών, ακόμα και στραβισμό των ματιών σε πολύ μικρά παιδιά.
Τα διαφορετικά είδη των διαθλαστικών ανωμαλιών είναι:
- Μυωπία
- Υπερμετρωπία
- Αστιγματισμός
- Πρεσβυωπία
1. Μυωπία
Η μυωπία είναι μια πολύ σύνηθες διαθλαστική ανωμαλία, η οποία επηρεάζει σχεδόν το 30% του Ευρωπαϊκού πληθυσμού. Μπορεί να είναι κληρονομική αλλά όχι απαραίτητα. Συνήθως εμφανίζεται στην παιδική ηλικία αλλά μπορεί να εμφανιστεί και αργότερα. Εάν εμφανιστεί στην παιδική ηλικία, συνήθως αυξάνεται πιο πολύ κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Η μυωπία είναι μια διαθλαστική ανωμαλία κατά την οποία τα κοντινά αντικείμενα φαίνονται καθαρά αλλά τα μακρινά αντικείμενα όχι. Σε ένα μυωπικό μάτι το μήκος το οπτικού άξονα το οποίο κατά ακρίβεια είναι η απόσταση από την κορυφή του κερατοειδή μέχρι το πίσω μέρος του ματιού, είναι μεγαλύτερο από εκείνο που έχει ένα ‘ιδανικό’ μάτι το οποίο δεν έχει καθόλου μυωπία. Σαν αποτέλεσμα αυτού του μακρύτερου οπτικού άξονα, το φως που εισέρχεται στο μάτι, διαθλάται και σχηματίζει ένα είδωλο πριν τον αμφιβληστροειδή χιτώνα όπου βρίσκονται όλα τα αισθητήρια κύτταρα της όρασης. Αυτό το είδωλο σε σύγκριση με το είδωλο που σχηματίζει ένα μάτι που δεν έχει μυωπία, είναι μη ευκρινές και μεγαλύτερο σε μέγεθος.
Εάν έχετε μυωπία, μπορεί να χρειάζεστε διορθωτικά γυαλιά οράσεως για μακρινές αποστάσεις μόνο ή για συνεχή χρήση εάν η συνταγή σας το απαιτεί. Ύψιστης σημασίας είναι η ευκρινής και άνετη όραση για ασφαλές οδήγημα τόσο κατά τη διάρκεια της μέρας αλλά και κατά τις βραδινές ώρες.
2. Υπερμετρωπία
Πολλά άτομα έχουν κάποιο βαθμό υπερμετρωπίας χωρίς να το ξέρουν. Μπορεί να είναι κληρονομική αλλά μπορεί και να επέλθει και από περιβαλλοντικούς παράγοντες. Η υπερμετρωπία είναι μια διαθλαστική ανωμαλία κατά την οποία τα μακρινά αντικείμενα είναι καθαρότερα από αυτά που βρίσκονται πιο κοντά μας. Το μήκος του οπτικού άξονα του οφθαλμού είναι μικρότερο σε σύγκριση με αυτό που έχει ένα ‘ιδανικό’ μάτι το οποίο δεν έχει υπερμετρωπία και έτσι το είδωλο σχηματίζεται πίσω από τον αμφιβληστροειδή χιτώνα. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την δυσκολία στο να κρατηθούν καθαρά τα κοντινά αντικείμενα, καταπόνηση των ματιών, κούραση ή πονοκεφάλους μετά από κοντινή εργασία, πόνο ή κάψιμο στα μάτια, αδυναμία ή ένταση στο διάβασμα. Σε άτομα τα οποία είναι πάνω από σαράντα ετών, η υπερμετρωπία έχει σαν αποτέλεσμα θολή όραση και στις μακρινές αποστάσεις.
Αυτό συμβαίνει γιατί το μάτι χάνει την ικανότητα του να ‘αυτοδιορθώσει’ και να μεταφέρει το είδωλο πιο μπροστά και πάνω στον αμφιβληστροειδή χιτώνα. Αυτός είναι και ο λόγος που νεαρότερα άτομα με μικρή υπερμετρωπία μπορούν να διακρίνουν μακρινές λεπτομέρειες με λίγη δυσκολία αφού τα μάτια διατηρούν ακόμα την ικανότητα τους να αυτοδιορθώνουν την μακρινή όραση χωρίς γυαλιά, παρόλο που αυτά μπορεί να είναι απαραίτητα για διάβασμα ή τη χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Για μέτριες ή ψηλές συνταγές υπερμετρωπίας, διορθωτικά γυαλιά οράσεως ή φακοί επαφής μπορεί να είναι απαραίτητα για συνεχή χρήση.
3. Αστιγματισμός
Οι περισσότεροι από εμάς έχουν κάποιο βαθμό αστιγματισμού και όταν αυτός είναι πολύ μικρός μπορεί να μην απαιτεί διόρθωση με γυαλιά οράσεως. Η διαθλαστική αυτή ανωμαλία υπάρχει όταν ο κερατοειδής χιτώνας (ο ιστός που περιβάλλει την επιφάνεια του ματιού) ή ο κρυσταλλοειδής φακός που βρίσκεται μέσα στο μάτι δεν είναι απόλυτα σφαιρικός σε σχήμα. Σαν αποτέλεσμα η όραση είναι θαμπή και μπορεί ακόμα και διαστρεβλωμένη σε όλες τις αποστάσεις. Το φως δεν διαθλάται σωστά και λόγο των διαφορών στο μήκος του οπτικού άξονα μέσα στο μάτι που οφείλεται στην κακή ευθυγράμμιση των δομών του ματιού, το τελικό είδωλο που σχηματίζεται στον αμφιβληστροειδή χιτώνα, δεν είναι ευκρινές είδωλο ενός σημείου αλλά είναι θαμπό είδωλο διαφορετικών σημείων. Κάποιος βέβαια θα μπορούσε να πει ότι είναι λιγότερο συνηθισμένο για ένα άτομο να έχει τέλεια σφαιρικό κερατοειδή χιτώνα (και φακό) παρά ένα κερατοειδή χιτώνα ο οποίος είναι ελαφρώς μη σφαιρικός.
Μικρός ή μέτριος βαθμός αστιγματισμού μπορεί να προκαλέσει θολή ή ακόμα και διαστρεβλωμένη όραση. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε καταπόνηση των ματιών, πονοκεφάλους και κούραση. Μέτριος αλλά και ψηλός αστιγματισμός μπορεί να διορθωθεί οπτικά, τόσο με γυαλιά όσο και με φακούς επαφής. Ο αστιγματισμός μπορεί να αλλάξει με τον καιρό και όπως όλες οι διαθλαστικές ανωμαλίες, πρέπει να ελέγχεται από τον οπτομέτρη σας τουλάχιστον κάθε δύο χρόνια στους ενήλικες και κάθε έξη μήνες στα παιδιά.
4. Πρεσβυωπία
Η Πρεσβυωπία είναι η διαθλαστική ανωμαλία κατά την οποία η ικανότητα του ματιού να εστιάσει σε κοντινές αποστάσεις σταδιακά μειώνεται. Αυτό συμβαίνει με την πάροδο του χρόνου, λόγο της φυσιολογικής αλλαγής κατά την οποία ο κρυσταλλοειδής φακός μέσα στο μάτι, χάνει την ικανότητα του να αλλάζει σχήμα (η ελαστικότητα και η ευκαμψία των δομών του μειώνονται σταδιακά) έτσι ώστε να μπορεί να εστιάσει σε κοντινά αντικείμενα. Αυτό απλά οδηγεί στην αδυναμία να εστιάζουμε σε κοντινά αντικείμενα και σαν αποτέλεσμα κάθε εργασία που διεξάγεται σε κοντινές αποστάσεις όπως για παράδειγμα το διάβασμα, είναι πολύ δύσκολη.
Παρόλο που η πρεσβυωπία μοιάζει να επέρχεται ξαφνικά, στην πραγματικότητα η μείωση της ικανότητας να εστιάζουμε σε κοντινά αντικείμενα γίνεται σταδιακά. Η ύπαρξη πρεσβυωπίας γίνεται για πρώτη φορά αισθητή σε άτομα που διανύουν την τέταρτη δεκαετία της ζωής τους, αρχικά αντιμετωπίζοντας δυσκολία στο να διαβάσουν πολύ μικρά γράμματα ή στο να διαβάσουν κάτω από συνθήκες ανεπαρκή φωτισμού. Σε αυτά τα πρώτα στάδια της πρεσβυωπίας μπορεί κάποιος να εντοπίσει ότι τα μικρά αυτά γράμματα μπορούν να διαβαστούν πιο εύκολα εάν τοποθετηθούν πιο μακριά μας ή εάν βελτιώσουμε τον φωτισμό.
Κατά παραγγελία (εξατομικευμένα) ή ‘έτοιμα’ γυαλιά πρεσβυωπίας;
Μέχρι τα μέσα ή τα τέλη της δεκαετίας των 40 ετών, τα αντικείμενα που βρίσκονται μέχρι και στα πενήντα περίπου εκατοστά από το σώμα μας, δεν φαίνονται καθαρά χωρίς τη χρήση γυαλιών πρεσβυωπίας. Οι φυσιολογικές αλλαγές που συμβαίνουν στον κρυσταλοειδή φακό συνεχίζουν να τον επηρεάζουν όλο και περισσότερο μέχρι τα μέσα περίπου της πέμπτης δεκαετίας έχοντας σαν αποτέλεσμα την παράλληλη αύξηση της πρεσβυωπίας. Σε γενικές γραμμές τα πρεσβυωπικά γυαλιά στα οποία και συχνά αναφερόμαστε και σαν ‘κοντινά’, πρέπει να ελέγχονται τουλάχιστον μια φορά κάθε δύο χρόνια έτσι ώστε να συνεχίζουν να παρέχουν άνετο διάβασμα. Να θυμάστε ότι τα έτοιμα πρεσβυωπικά γυαλιά θα παρέχουν αποδεχτή κοντινή όραση, μόνο αν το μακρινό σας είναι τέλειο χωρίς διορθωτικά γυαλιά οράσεως και αν επίσης τα δύο σας μάτια είναι ακριβώς τα ίδια. Αυτό γιατί τα ‘έτοιμα’ έχουν πάντα την ίδια δύναμη φακού μπροστά από κάθε μάτι, αν και τα δύο μάτια σπάνια είναι ακριβώς τα ίδια. Σε περίπτωση που εξακολουθείτε να προτιμάτε να χρησιμοποιείτε ‘έτοιμα’ και όχι κατά παραγγελία πρεσβυωπικά γυαλιά, να είστε πολύ προσεκτικοί αφού η ποιότητα των φακών που χρησιμοποιούνται στην φτηνή μαζική παραγωγή αυτών των γυαλιών είναι συνήθως πολύ χαμηλή. Αυτή η χαμηλή ποιότητα των φακών μαζί με το γεγονός ότι οι φακοί δεν τοποθετήθηκαν στον σκελετό σύμφωνα με το κέντρο της κόρης του κάθε σας ματιού σας, μπορεί να οδηγήσει σε έντονη ενόχληση, πονοκεφάλους και σοβαρή καταπόνηση των ματιών (τα κέντρα των κόρων των ματιών σας ή αλλιώς η διακορική απόσταση: αυτό είναι ένα ξεχωριστό χαρακτηριστικό του προσώπου, το οποίο διαφέρει στον κάθε ένα από εμάς, είναι η απόσταση μεταξύ των δύο κόρων των ματιών σας και είναι μια σημαντική πληροφορία βάση της οποίας όλα τα διορθωτικά γυαλιά οράσεως πρέπει να κατασκευάζονται).